Login / Reg                    Nieuwsbrief  |   Agenda   |   Vacatures   |   Forum   |   Advies   |   Adverteer   |   Zoek
Wat kunnen managers met Ik2 van Magriet Sitskoorn?
Bron: Procesverbeteren.nl
Lead & Change: Veranderen en leiden
Margriet Sitskoorn en haar boek IK2Boekbespreking Ik2: Wat managers kunnen leren van Margriet Sitskoorn
Train je brein om verbeterdoelen te bereiken!

Door Dr Ir Jaap van Ede, hoofdredacteur Procesverbeteren.nl, 03-05-2016

Een toenemend vluchtige wereld dwingt ons, en de bedrijven waarin we werken, om steeds sneller te veranderen. Tegelijkertijd komen er ongekend veel prikkels op ons af, die ons afleiden en allerlei ongewenste reacties in gang zetten. Dat laatste komt omdat de evolutionair oude delen van onze hersenen gericht zijn op het (impulsief) bereiken van genot op de korte termijn. Hierdoor is het moeilijk lange termijn doelen na te streven, ook op het werk.  

Je hoeft echter geen speelbal van je omgeving en je brein te blijven, betoogt Margriet Sitskoorn in haar nieuwe zelfhulpboek Ik2. We hebben namelijk óók een executief brein, onze prefrontale hersenschors. Daarmee kun je reflexen onderdrukken, pauzes inlassen, en die tijd gebruiken om weloverwogen beslissingen te nemen. Op die manier komen je lange-termijn doelen stapsgewijs dichterbij. En het beste nieuws is: hoe méér je dat doet, hoe beter je daarin wordt. Ons executieve brein zal dan namelijk nieuwe netwerken gaan vormen, die het gewenste gedrag versterken!

Hoe doet je dat, hoe worden jij en je brein ‘de beste versie van jezelf’? Daarover gaat Sitskoorn’s boek. Wij lazen het, met in ons achterhoofd de vraag: wat kun je met haar ideeën als je (Lean) manager bent? Het antwoord: meer dan u wellicht denkt!


We leven in een wereld van toenemende VUCA. Dit acroniem staat voor volality (vluchtigheid), uncertainty (onzekerheid), complexity en ambiquity (dingen zijn voor meerdere uitleg vatbaar). Om daarmee om te gaan moeten wij, en het bedrijfsleven, steeds sneller veranderen. Als het gaat om jezelf betekent dat bijvoorbeeld 'een leven lang leren'. En gaat het om een bedrijf, denk dan aan het toenemende belang van snelle productontwikkeling, en het vlot kunnen reageren op marktveranderingen of disruptieve bedrijfsmodellen.

Margriet SitskoornPrikkels
We moeten niet alleen steeds vaker veranderen, we leven ook nog eens in een wereld waarin de hoeveelheid prikkels voortdurend toeneemt. Je wilt je niet laten afleiden door de enorme hoeveelheid informatie die er op je af komt, maar doelgericht veranderen en lange termijn doelen nastreven. Adaptive decision making heet dit.

De één is daar beter in dan de ander, maar er is hoop. Die schuilt in onze prefrontale cortex, het hersengedeelte aan de voorbuitenste zijde van ons brein. Dat gedeelte kun je door training veranderen, zodat je een betere versie van jezelf wordt. Dit betoogt Prof. Dr Margriet Sitskoorn, hoogleraar klinische neuropsychologie, in haar boek Ik2.

Zeurnetwerken
Onze prefrontale cortex is namelijk flexibel. Voor wat je veel doet, denkt of voelt, ontwikkelen zich bijpassende hersenstructuren, zodat je in die taken steeds beter wordt! Daartoe worden dan nieuwe hersencellen gevormd en nieuwe verbindingen tussen hersencellen. Tegelijkertijd worden structuren die je niet meer gebruikt langzaam ontmanteld. Dus: hoe vaker je het juiste denkpatroon inzet om naar je doelen toe te werken, en hoe meer gefocust je daarbij blijft, hoe beter je daarin wordt!

Eenvoudig is dat echter niet. Als je vaak oefent met een viool, en daarvoor aanleg hebt, dan zul je een steeds betere vioolspeler worden. Je kunt je echter ook in de verkeerde richting ontwikkelen, zodat je een steeds slechter brein krijgt. Iemand die veel zeurt, ontwikkelt de perfecte zeurnetwerken, stelt Sitskoorn.

Speelbal
En zelfs als je probeert een nuttig doel te bereiken, dan lukt dit vaak niet. Veel mensen voelen zich een speelbal van hun omgeving, en de manier waarop hun brein daarop reageert. Sommigen willen bijvoorbeeld stoppen met roken of afvallen, maar houden dit niet vol. Anderen zijn een slaaf van hun smartphone en zitten voortdurend te whatsappen. Weer anderen piekeren de hele nacht en slapen daardoor slecht.

Dit komt doordat ons brein ook evolutionair oudere, meer primitieve, delen bevat. In andere boeken wordt dit ook wel ons ‘dinobrein’ genoemd. Sitskoorn hanteert dit onwetenschappelijke begrip niet, maar om dit stukje begrijpelijk te houden doe ik dat wel. Het dinobrein reageert instantaan en volgens een standaardpatroon op prikkels die ons genot beloven, of die ons waarschuwen voor pijn. Zie je eten, dan wil je dat, is er een mogelijkheid om je status in een groep te verhogen, dan pak je die, is de buurman of buurvrouw knap, dan wil je seks. En dreigt er ‘gevaar’ - dat kan ook een lezing zijn die u morgen moet houden, of een elfstedentocht die u dan wilt schaatsen -  dan schiet je meteen in de vecht- of vluchtstand, en je ligt vervolgens wakker ’s nachts.

Zoals uit dat laatste al blijkt, zijn onze primaire reacties lang niet altijd effectief. Ze helpen je dan niet om een lange termijn doel te bereiken (afvallen, het elfstedenkruisje bemachtigen etc.)  In de oertijd was het vaak slim om je instantaan te focussen op overleving en voortplanting, maar nu geldt dat vaak niet meer.

Kortetermijnfijn
De oudere delen van ons brein sturen ons in de richting van ‘kortetermijnfijn’, stekt Sitskoorn. Nú dat gebakje, nú die sigaret, nú seks. Dat leidt echter tot ‘langetermijnpijn’: je wordt te dik, je krijgt mogelijk longkanker, je relatie gaat uit.

Als je geen speelbal (meer) van je hersenen wilt zijn, dan moet je je prefrontale cortex gebruiken om een pauze te nemen, en te overwegen of hetgeen je dinobrein je ingeeft wel zo goed is (tenzij er bijvoorbeeld een leeuw op u afkomt, dan hoeft u niet na te denken). Met je prefrontale cortex kun je je dinobrein dus in bedwang houden, en zelf beslissen op welke prikkels je wel en niet wilt reageren en hoe. Je wordt dan weer spelleider in plaats van speelbal! En, omdat je je prefrontale cortex kunt trainen, kun je daar steeds beter in worden.

Ik2, voorkaftIk2 – De beste versie van jezelf
Auteur: Prof. Dr. Margriet Sitskoorn.
Sitskoorn is hoogleraar klinische neuropsychologie aan de Universiteit van Tilburg, en verricht daar onderzoek naar de relatie tussen hersenen en gedrag. Ze is bekend van bestsellers zoals Het maakbare Brein en van TV-programma’s zoals de Nationale IQ-Test.

Additionele gegevens: 283 pagina’s, uitgeverij Vakmedianet (2016)

Pro's en con's:
++
Geeft diepgaand en wetenschappelijk onderbouwd inzicht in het functioneren van je brein. Hierdoor kun je daar slim op inspelen, en beter je lange-termijn doelen bereiken (want je minder laten afleiden)

+ Praktische opgezet als zelfhulpboek, met leuke testjes, opdrachten en verwijzingen naar diverse filmpjes en apps.  

+ Helpt je de status van de executieve vaardigheden van je eigen brein in kaart te brengen, zodat je weet waar je aan moet werken, opdat je minder een speelbal wordt van je - evolutionair oudere - reflexmatige hersendelen.  

- Het boek omvat algemene tips en oefeningen om je brein flexibeler en executiever te maken, maar het bevat geen handreikingen om gericht je zwakke kanten te verbeteren.

Bestellen: dit kan (voor slechts circa 22 euro) onder meer bij managementboek.nl en bol.com


Regie hernemen

De inzichten in Ik2 zijn niet helemaal nieuw. Het boek van onderscheidt zich echter door de diepgang en de wetenschappelijke onderbouwing. Hoe beter je je brein begrijpt, hoe makkelijker het wordt om de regie te (her)nemen denk ik, ik kom daar straks nog op terug. Het boek is een zelfhulpboek, met opdrachten, oefeningen en regelmatig verwijzingen naar apps of filmpjes.

In het begin van het boek wordt je gevraagd om een doel te formuleren, de stappen die je daartoe wilt gaan zetten te overdenken, en aan te geven wat je belet om je doel te bereiken. Wie het boek Toyota Kata heeft gelezen, waarin uitééngezet wordt hoe je logistieke doelen kunt nastreven en het daarbij passende probleem-oplossende gedrag kunt aanleren, zal dit bekend voorkomen! Een andere overeenkomst is dat Toyota Kata het belang van training benadrukt, zodat het gewenste gedrag steeds meer routinematig wordt.

In Toyota Kata wordt echter geen verband gelegd met veranderende hersenstructuren. En er is nog een belangrijk verschil: Ik2 gaat over het nastreven van persóónlijke doelen. In uw bedrijf kan dat zijn het ontwikkelen van een nieuw product, maar voor het begrip is het nu makkelijker uit te gaan van iets eenvoudigs zoals afvallen. Hoe doelgericht je dat na kunt streven wordt bepaald door de ‘bedrading’ van je prefrontale cortex, stelt Sitskoorn, en twaalf executieve vaardigheden die daardoor worden beïnvloed, zie het kader hieronder.

De 12 executieve vaardigheden
1. Aandacht richten & verdelen (zélf bepalen waar je je op richt)
2. Emoties reguleren (dingen rationeel kunnen beschouwen)
3. Flexibel reageren op veranderingen
4. Ongewenst (impulsief) gedrag onderdrukken
5. Taken (tijdig) starten
6. Organiseren
7. Plannen
8. Monitoring van jezelf (wat doe, of deed, ik goed en niet goed)
9. Werkgeheugen gebruiken
10. Zelfbeeld vormen
11. Theory of Mind vormen (wat denkt, voelt een ander)
12. Pro-sociaal gedrag vertonen (streven naar win-win situaties)


Executieve vaardigheden
Sitskoorn helpt je in kaart te brengen in welke executieve vaardigheden je goed bent en in welke minder. Hierdoor wordt je je bewust van de valkuilen die je, onderweg naar je doelen, waarschijnlijk zult tegenkomen.

Persoonlijk vind ik dit het sterkste onderdeel van het boek. De meeste mensen zullen namelijk wel weten wat ze willen, maar het lukt ze niet, vanwege de vele afleidende impulsen. Naarmate je beter weet hoe dat werkt, kun je je daar beter tegen verweren.

Sitskoorn gaat herhaaldelijk op de wetenschappelijke toer. Dat vraagt wel wat van de lezer. De meeste succesvolle managementboeken komen niet verder dan één of enkele inzichten, maar dat is hier niet zo.

Kans op genot
Het mooiste voorbeeld is misschien wel dat je ‘dinobrein’ spelletjes met je speelt. Om je maximaal aan te sporen impulsief te reageren, wordt het genot dat je zult ervaren als je toch dat patatje neemt, overdreven. Ergo: het fijne gevoel van de kans op genot is sterker dan het genot zelf. Daar zou iedereen eens heel goed over moeten nadenken. Het betekent bijvoorbeeld dat je je fijner voelt als je een sigaret gaat opsteken, dan als je hem daadwerkelijk rookt.

Sitskoorn spreekt in dit verband van een dopamineshot, die je aanzet tot (vaak ongewenst) gedrag. Wilt u stoppen met roken, check voortdurend of dat bij u zo werkt, zou ik zeggen.

Ook bij negatieve emoties speelt ons brein ons parten. Omdat we geneigd zijn bewijs te zoeken bij hetgeen je al denkt, blijf je daarin vast zitten. Train je daarom in ‘falsificatie’, zegt Sitskoorn. Probeer aannames niet te bevestigen, maar juist onderuit te halen.

Ontvang samenvattingen van al onze nieuwe praktijkverhalen!
De vijf voordelen van gratis registratie:
  1. Elke twee maanden samenvattingen van al onze nieuwe artikelen
  2. Geen andere e-mail (!)
  3. Artikelen altijd volledig kunnen lezen
  4. Toegang tot 350+ praktijkcases procesverbetering
  5. Berichten kunnen plaatsen en opmerkingen toevoegen aan artikelen

EFFECT programma
Het tweede deel van het boek omvat het EFFECT-programma. Dit acroniem staat voor (1) Enriched environment, (2) Flow focus, (3) Fixed sleep pattern, (4) Exercise, (5) Connect today and tomorrow, en (6) Time. Het gaat om zes dingen die je in algemene zin kunt doen om de flexibiliteit van je prefrontale cortex, en dus de trainbaarheid daarvan, te verbeteren.

Enriched environment houdt in dat je steeds nieuwe dingen leert. Ik moest in dit verband denken aan de medewerkers van Google, die een deel van hun werktijd vrij mogen besteden aan eigen projecten. Het onderdeel Flow focus helpt je om je aandacht te richten, onder meer met behulp van meditatietechnieken. Als je goed kunt focussen kun je gemakkelijker zélf bepalen wat je denkt, voelt en doet. Je bent dan ook beter in staat om je hersenen in een bijpassende richting te ontwikkelen.
Fixed sleep pattern
en exercise benadrukken respectievelijk het belang van een goede nachtrust en sport. De tips onder het kopje Connect today and tomorrow helpen je bij het investeren in je toekomst, denk aan het principe van uitgestelde beloning. Het onderdeel Time gaat tenslotte over volharding: je moet heel veel oefenen als je je executieve vaardigheden wilt verbeteren. Ik miste nog een paar andere dingen die je in dit boekgedeelte zou verwachten, bijvoorbeeld het effect van het beluisteren van complexe muziek, en het dopamine-effect van duursport.

Supertanker
De beloften die het boek doet hadden denk ik wel wat bescheidener gemogen. Persoonlijk geloof ik wel in de tips van Sitskoorn, maar ik denk ook dat ons brein slechts in beperkte mate ‘maakbaar’ is. Want zeg nu zelf, hoeveel volwassen mensen kent u die wezenlijk hun (bijvoorbeeld opvliegende, chaotische, etc.) karakter hebben veranderd? Volgens mij lijkt je brein op een supertanker, je kunt wel aan het roer draaien maar je verandert maar langzaam van koers. Ook lijkt het of je daarna blijvend moet werken aan het voorkómen van een terugval naar je (erfelijk bepaalde?) default-staat.

Omdat het zo moeilijk is om te veranderen, had ik graag gezien dat in het boek ook tips hadden gestaan om gericht je zwakste executieve vaardigheden te verbeteren!  Dat had wat mij betreft in de plaats gekund van het slotdeel, dat bedoeld is om het effect van je hersentraining te meten. Niet alleen gaat het feitelijk om een herhaling van de tests uit het begin van het boek, maar ik denk ook dat de meetresultaten niet betrouwbaar zullen zijn. Hoe je functioneert wordt namelijk ook sterk beïnvloed door je persoonlijke omstandigheden op dat moment. Wat dat betreft is en blijft het leven niet geheel maakbaar.

Sitskoorn belooft overigens in een volgend boek aandacht te gaan besteden aan het gericht verbeteren van executieve vaardigheden. Hopelijk levert dat boek straks net zoveel interessante inzichten op als Ik2.

Wat mij tenslotte opvalt is dat Sitskoorn er van uit lijkt te gaan dat betere executieve vaardigheden min of meer vanzelf ook een betere mensheid opleveren. Omgekeerd zou je dan kunnen stellen dat malafide banken, zelfverrijkende topmanagers bij woningcorporaties, sjoemelsoftware etcetera, een gevolg zouden zijn van slechte executieve vaardigheden. Ik ben echter bang dat dit niet zo is. Ook met een perfect functionerend brein kun je verkeerde doelen nastreven.

Managers
Toch raad ik managers aan om Sitskoorn’s boek te lezen. Niet alleen om persoonlijk effectiever te worden, maar ook om gerichter bedrijfsprocessen te kunnen verbeteren. Vaak voeren, met name in beursgenoteerde bedrijven, impulsen gericht op “kortetermijnfijn” de boventoon. Net zoals in ons brein!

Bovendien is het aanleren van probleem-oplossende vaardigheden belangrijk, als je bijvoorbeeld aan de slag wilt met Lean. Daarbij past een brein waarmee je zo objectief mogelijk conclusies kunt trekken. Ook dan moet je vechten tegen impulsen, die je aanzetten tot het snel maar ongefundeerd trekken van conclusies. Handig in de jungle, maar niet op de werkvloer!

>  Zie ook:  Activeringsenergie voor verandering

Lange termijn doelen en het belang van anderen
Reactie Margriet Sitskoorn op de bespreking
Sitskoorn: "Ik heb de bespreking met interesse gelezen. Het boek is geschreven voor iedereen die langere termijn doelen wil nastreven, en die zich daarbij gehinderd ziet door kortere termijn verlangens en afleidingen. Ik heb bewust gekozen om me in dit boek niet speciaal te richten op het trainen van specifieke executieve vaardigheden, maar op methoden/dingen waarvan uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat ze in meer algemene zin een positieve invloed uitoefenen op de prefrontale hersenschors. Het is inderdaad mijn bedoeling om in latere boeken in te gaan op het ontwikkelen van specifieke executieve vaardigheden, waaronder ook zaken vallen als als prosociaal gedrag, en het belang van anderen voor ogen houden"

"De reviewer ziet geen causaal verband tussen betere executieve vaardigheden, en een betere mensheid. Hiermee ben ik het gedeeltelijk eens. Executieve vaardigheden beslaan mijns inziens echter niet alleen denken aan jezelf maar ook aan anderen, en dan niet alleen op de korte termijn maar ook op de langere termijn en in een groter geheel. Het ontwikkelen van dit soort vaardigheden in samenspel met overige (executieve) vaardigheden, zou een opstap kunnen zijn naar een betere wereld. Geen makkelijk te bereiken iets, maar zeker de moeite van het ontwikkelen en verdiepen in kennis waard"



Hulp nodig bij verandermanagement en leiderschap?

Verwijzen naar dit artikel op internet?
Gebruik als link: https://www.procesverbeteren.nl/change_management/Ik2_Sitskoorn.php

Management MindfucksAzumutaLeanDirect